Wie Vult Jouw Lege Glas? Over Basisbehoeften, Ouders en Volwassen Relaties in Schematherapie
- Audrey de Jong, Kl. Psycholoog, Psychotherapeut
- 4 dagen geleden
- 7 minuten om te lezen
Bijgewerkt op: 1 dag geleden
"Het is niet jouw schuld wat er gebeurd is, maar het is wél jouw verantwoordelijkheid om te helen."
Soms zeggen cliënten in mijn spreekkamer: "Ik weet niet wat normaal is in relaties." Of: "Is het gek dat ik nog steeds verlang naar iets wat ik vroeger nooit heb gekregen?" Vaak ontstaat daar een opening – een moment waarop we samen kijken naar hoe oude patronen zich hebben genesteld in het heden. En meestal gaat het dan over één thema: onvervulde basisbehoeften.
In deze blogneem ik je mee in een wezenlijk onderdeel van schematherapie: wie is verantwoordelijk voor het vervullen van basisbehoeften – toen, nu, en in je relaties? En hoe kun je op een liefdevolle, volwassen manier leren om zelf zorg te dragen voor wat jij nodig hebt?
Wat zijn basisbehoeften volgens schematherapie (en daarbuiten)?
Schematherapie gaat ervan uit dat ieder mens aangeboren psychologische basisbehoeften heeft. Wanneer deze langdurig niet vervuld worden, ontwikkelen zich zogenoemde schema’s: diepgewortelde overtuigingen over jezelf, de ander, en de wereld. Deze schema’s ontstaan niet zomaar. Ze zijn vaak logisch te herleiden naar je levensgeschiedenis.
De zeven universele basisbehoeften zijn:
Verbondenheid en veiligheid – Je mag er zijn. Je hoort erbij.
Autonomie en competentie – Je mag je eigen keuzes maken en je voelt je in staat om dingen aan te kunnen.
Realistische grenzen en zelfcontrole – Je leert omgaan met impulsen, en er zijn gezonde grenzen.
Spontaniteit en zelfexpressie – Je mag spelen, ontdekken, genieten.
Waardigheid en een eerlijke behandeling – Je wordt rechtvaardig behandeld en je grenzen worden gerespecteerd.
Spel, plezier en ontspanning – Je mag lichtheid, humor en vreugde ervaren, ook zonder doel of prestatie.
Zingeving en centrale coherentie – Een gevoel van innerlijke samenhang: ik ben wie ik ben, ik begrijp mezelf in samenhang.
Wanneer een of meerdere van deze behoeften stelselmatig zijn gefrustreerd, ontstaan schema’s die ons vandaag nog kunnen sturen in gedrag, relaties, gevoelens en overtuigingen.
Wie is verantwoordelijk voor de vervulling van jouw behoeften?
1. In de kindertijd: de omgeving is verantwoordelijk – en dat is eenrichtingsverkeer
Als kind ben je afhankelijk. Je hebt geen autonomie, geen overzicht en geen alternatief. Dat betekent: de verantwoordelijkheid voor jouw fysieke én psychologische veiligheid ligt bij je ouders of verzorgers.
Dit is een fundamenteel punt:
In ouder-kindrelaties is sprake van eenrichtingsverkeer. Het kind hoeft niets terug te geven. De ouder is de gever.
Wanneer ouders wél afhankelijk zijn van hun kind – emotioneel, sociaal of zelfs fysiek – ontstaat parentificatie, ofwel rolomkering. Het kind wordt dan (onbewust) verantwoordelijk gemaakt voor het welzijn van de ouder. Dat leidt tot diepe schema’s als zelfopoffering, onderwerping, schuld en schaamte, en emotionele deprivatie.
1a. Niet alleen ouders – ook anderen kunnen schema’s veroorzaken
Hoewel ouders/verzorgers meestal de diepste sporen nalaten, kunnen schema’s ook gevormd worden door andere invloedrijke figuren in de kindertijd en adolescentie.
Denk aan:
Leraren die je voortdurend vergelijken of kleineren;
Religieuze institutie die schaamte of zondigheid inprent;
Coaches of trainers die je enkel waarderen om prestaties;
Artsen of hulpverleners die je angst, kwetsbaarheid of onmacht bevestigen;
Andere kinderen of zussen/broers die structureel pesten, buitensluiten of manipuleren;
Een klas- of schoolcultuur waarin je voortdurend tekortschiet et cetera.
Kinderen trekken conclusies over zichzelf op basis van herhaalde ervaringen met belangrijke anderen. Als je voortdurend werd afgewezen, gecontroleerd, gemanipuleerd of beschaamd – ook als het buiten je gezin gebeurde – dan vormt zich een script:"Ik ben niet goed genoeg.""Mijn emoties zijn gevaarlijk.""Ik moet perfect zijn om erbij te horen."
Het is niet altijd de ouder die het tekort veroorzaakt,maar vaak wél de ouder die het tekort niet heeft gezien, herkend of opgevangen.
De boodschap blijft: als kind ben je afhankelijk van de omgeving. Het is de taak van die omgeving – in brede zin – om veiligheid, erkenning en liefde te bieden.
2. In therapie: limited reparenting als helende tussenstap
Schematherapie erkent dat sommige behoeften niet vervuld zijn op cruciale momenten in de ontwikkeling. Daarom mag de therapeut tijdelijk een corrigerende ouderrol op zich nemen: limited reparenting. Dat betekent dat je in de therapie ruimte krijgt om te ervaren:
Dat je niet te veel bent
Dat jouw behoeften er mogen zijn
Dat er iemand blijft, ook als jij je laat zien
Dat je niet hoeft te zorgen voor de ander
Dit is géén einddoel, maar een brug. Vanuit deze veilige relatie leert je als cliënt vervolgens zelf te zorgen voor die innerlijke kinddelen – en langzaam maar zeker verantwoordelijkheid te nemen voor zijn of haar volwassen leven.
3. In volwassen relaties: verantwoordelijkheid wordt gedeeld, maar blijft wederzijds
In volwassen relaties is geen plaats meer voor een ouder-kind-dynamiek. Hier geldt:
Ieder is verantwoordelijk voor zijn eigen behoeften en emoties
Wederkerigheid is gezond en wenselijk
Je mag ontvangen, maar ook geven – in evenwicht
Je partner is niet jouw ouder, redder of therapeut
Maar let op: veel mensen blijven onbewust verlangen naar ouderlijke vervulling via partners, vrienden of kinderen. Dat is menselijk, maar vaak pijnlijk. Want niemand kan alsnog het kind in jou genezen, behalve jijzelf – met ondersteuning waar nodig.
Waarom dit verwarrend is: basisbehoeften, ouders en volwassen relaties in schematherapie raken elkaar
Veel cliënten dragen onbewust een innerlijke overtuiging mee:"Als ik maar aardig genoeg ben, ga jij wél aan mijn behoeften voldoen."Of: "Ik mag niet lastig zijn, anders raak ik jou kwijt."
Deze overtuigingen stammen uit ervaringen waarin de ander – meestal een ouder – emotioneel onbeschikbaar of onbetrouwbaar was. En dus leerden kinderen:
Om zichzelf te negeren
Om te zorgen voor de ander
Om te verdwijnen
Hierdoor ontstaan verstrikkingen in volwassen relaties: wat vroeger een logische aanpassing was, wordt nu een belemmerend patroon.
Een voorbeeld uit de praktijk
Eva (37) is succesvol, zorgzaam en loyaal. In relaties raakt ze echter snel uitgeput. Ze voelt zich verantwoordelijk voor het geluk van de ander. Als haar partner moe is, kookt zij. Als iemand kritiek heeft, past zij zich aan. Ze noemt het ‘liefde’, maar is eigenlijk nog altijd het kind dat haar depressieve moeder overeind hield. Haar schema van zelfopoffering leidt tot uitputting, eenzaamheid en verborgen woede.
In therapie leert Eva:
Dat ze niet verantwoordelijk is voor het emotioneel welzijn van anderen
Dat haar behoeften legitiem zijn
Dat zij, en niet de ander, haar eerste zorg moet zijn
Dat haar boosheid geen gevaar is, maar informatie
Wat als je ouders ook tekortkwamen?
Een veelvoorkomende dynamiek is dat cliënten hun ouders verdedigen:"Ze deden hun best. Ze hadden het ook moeilijk. Ik wil ze niet beschuldigen."En dat is begrijpelijk. Vaak is het ook waar. Ouders geven vaak wat ze zelf kregen.
Maar:
Begrip voor je ouders mag er zijn, zonder dat je jouw eigen pijn wegdrukt.Je mag erkennen dat jij tekortkwam, zónder te hoeven haten.
De sleutel is hier: onderscheiden zonder te veroordelen. De erkenning dat je als kind niet kreeg wat je nodig had, opent geen aanval, maar een helingsweg. Zolang je deze erkenning vermijdt, blijf je het tekort herhalen.
Wat is heling? Zelf leren geven wat je vroeger niet kreeg
In schematherapie werken we ernaar toe dat je vanuit je gezonde volwassen kant leert om zelf jouw basisbehoeften te erkennen en te vervullen. Dat gaat stap voor stap.
Praktisch vertaald betekent dat:
Erkennen: “Ik voel me alleen, en dat mag ik voelen.”
Verhelderen: “Wat heb ik nu echt nodig?”
Zelfzorg ontwikkelen: “Ik kies voor wat goed is voor mij – ook als dat spannend is.”
Grenzen stellen: “Dit voelt onrechtvaardig. Ik spreek me uit.”
Compassie beoefenen: “Ik ben niet fout omdat ik dit nodig heb.”
Plezier toelaten: “Ik mag spelen, rusten en lachen – zonder reden.”
Zingeving voelen: “Wat ik doe en wie ik ben vormen een kloppend geheel.”
Centrale coherentie ontwikkelen: “Ik voel wie ik ben – stabiel, herkenbaar en verbonden.”
Wanneer deze stappen worden herhaald, ontstaat een nieuwe innerlijke structuur. Niet perfect. Wel steviger, gezonder, liefdevoller.
Een oefening: Teruggeven wat niet van jou is
Veel mensen blijven onbewust verantwoordelijkheid dragen voor het falen van hun ouders. Ze voelen zich schuldig als ze boos worden. Ze verdedigen hun ouders, terwijl ze diep vanbinnen gekwetst zijn. Binnen schematherapie werken we veel met experiëntiële technieken. Dit zijn oefeningen waarbij ervaren centraal staat. Een krachtige oefening uit schematherapie is:
De symbolische teruggave van verantwoordelijkheid.
Sluit je ogen.
Stel je je ouder(s) voor tegenover je.
Zeg hardop (of in gedachten):"Het was jouw taak om voor mij te zorgen. Jij hebt dat niet (altijd) gedaan. Ik leg nu terug wat niet van mij was. Ik hoef dit niet meer te dragen."
Soms helpt het om hierbij iets fysieks te doen: een steen neerleggen, een brief verbranden, of een symbool teruggeven. Wat telt is de innerlijke beweging: jij stapt uit de kindpositie en neemt je plek als volwassene in.
Tot slot – wat mag je meenemen?
Je basisbehoeften zijn legitiem, menselijk en diep geworteld.
Als kind was het jouw taak niet om voor anderen te zorgen.
Je mag rouwen om wat je gemist hebt – zonder schuldgevoel.
Je kunt vandaag leren om wél goed voor jezelf te zorgen.
Gezonde volwassen relaties zijn wederkerig – en dus fundamenteel anders dan de kind-ouderband.
Je mag je ouders begrijpen én alsnog ruimte maken voor je eigen pijn.
Niet alleen ouders, maar ook andere belangrijke figuren kunnen schema’s veroorzaken – en mogen daarin (symbolisch) worden losgelaten.
Zodra aan je basisbehoeften wordt voldaan, ontstaat centrale coherentie – het gevoel dat jij jezelf bent, in verbinding met je leven.
Basisbehoeften, ouders en volwassen relaties in schematherapie; wat jij ervaart hangt allemaal met elkaar samen.
“Wat je niet kreeg van je ouders, mag je vandaag alsnog leren ontvangen – eerst via jezelf, dan via gezonde anderen.”
Je hoeft dit pad niet alleen te gaan. Als je voelt dat dit je raakt, of je herkent jezelf in deze beschrijvingen, weet dan dat er hulp is. En dat heling – hoe traag of onwennig soms ook – echt mogelijk is. Met zachtheid. En met helderheid. Neem gerust contact met ons op. We zijn graag te hulp.
Auteur: Audrey de Jong
Klinisch psycholoog, psychotherapeut, senior schematherapeut en supervisor schematherapie.
Comments